Քարոլորտ. Երկրի ներքին կառուցվածքը
https://aregsoghoyan.edublogs.org/2022/12/19/քարոլորտ-երկրի-ներքին-կառուցվածքը/
Հրաբուխ
https://aregsoghoyan.edublogs.org/2022/12/19/հրաբուխ/
Երկրի մակերևույթը փոփոխող արտածին ուժերը
https://aregsoghoyan.edublogs.org/2022/12/19/երկրի-մակերևույթ…փոխող-արտածին-ու/
Հարթավայրեր և լեռներ
https://aregsoghoyan.edublogs.org/2022/12/01/հարթավայրեր-և-լեռներ/
The christmas tree
https://aregsoghoyan.edublogs.org/2022/12/19/the-christmas-tree/,
A letter to santa
https://aregsoghoyan.edublogs.org/2022/12/13/a-letter-to-santa/
My hoppy
Տեղեկություն Գառնու հեթանոսական տաճարի մասին
https://aregsoghoyan.edublogs.org/2022/11/18/գառնու-հեթանոսական-տաճար/
Տեղեկություն Մեսրոպ Մաշտոցի մասին
https://aregsoghoyan.edublogs.org/2022/12/02/մեսրոպ-մաշտոց/
Ճաբփորդություն դեպի մատենադարան
https://aregsoghoyan.edublogs.org/2022/12/13/ճամփորդություն-դեպի-մատենադարան/
Տեղեկություն Որդան կարմիրի մասին
https://aregsoghoyan.edublogs.org/2022/12/16/տեղեկություն-որդան-կարմիրի-մասին/
Once upon a time there was a little fir tree in a forest in Norway. It was a very small tree and it did not grow. The other trees near it were so high and had such big branches that the poor little fir tree could not grow into a big high tree. There were oak trees, pine trees, and birches around the little fir tree. They were all very useful to people. But the little tree was not useful to anybody and it became very sad. One day the fir tree asked the other trees, “Do you know how a small fir tree could be useful?” Some of the trees were too proud to answer such a little tree. But the birch tree was a kind tree and it said. “You could be a Christmas tree, but that is all.” “What is a Christmas tree?” asked the little tree. “I don’t know,” replied the birch tree, “but once a year, in winter, men come and look at all the little fir trees and choose the prettiest for a Christmas tree. They chop it down but I don’t know what they do with it.” “I could be useful to some people”, thought the little fir tree. It was happy now and waited for Christmas Day. At last that frosty winter day came. A boy with an axe walked through the forest. He stopped in front of the little fir tree, then he chopped it down and took it home. “This will be the Christmas tree,” he told his brothers. The next day the boys put it in a big room and decorated it with balloons, paper bells and golden balls. Their mother put some candles on the branches of the tree and lit them. “It’s the most beautiful Christmas tree!” cried one of the boys. All the family gathered around the tree. They joined hands and began to sing songs and dance. They all were happy. But the little Christmas tree was the happiest. “I hope I shall not drop any of these beautiful things which the children put on me. I shall give joy and happiness to them. I am happy because I am useful now,” thought the little Christmas tree.
Answer the questions.
1. In which country did the fir tree grow?
The little fir tree grew in a forest in Norway.
2. Why couldn’t the small tree grow?
The other trees near it were so high and had such big branches that the poor little fir tree could not grow into a big high tree.
3. Why was the fir tree sad?
The little tree was sad, because it was not useful to anybody.
4. What did it ask the other trees?
One day the fir tree asked the other trees, “Do you know how a small fir tree could be useful?”
5. Why didn’t most of the trees answer the fir tree?
Most of the trees were too proud to answer such a little tree.
6. What did the birch tree tell the little fir tree?
The birch tree said. “You could be a Christmas tree”
7. When did the men chop down the prettiest fir trees?
Once a year, in winter, men choose the prettiest fir tree for a Christmas tree and chop it down.
8. Why was the little fir tree happy?
The little fir tree was happy, because it could be usefull to people.
9. What happened one frosty winter day?
One frosty winter day a boy with an axe came to the forest, chopped down the little fir tree and took it home.
10. How was the little fir tree decorated?
The little fir tree was decorated with balloons, paper bells and golden balls.
11. What did the children’s mother put on it?
The children’s mother put some candles on the branches of the tree and lit them.
12. What did one of the children say?
“It’s the most beautiful Christmas tree!” cried one of the children.
13. What did all the family do?
All the family gathered around the tree. They joined hands and began to sing songs and dance.
14. Why was the little fir tree the happiest?
The little Christmas tree was the happiest, because it gave joy and happiness to the children.
Choose the correct word.
The fir tree was the smallest tree in the forest. (biggest, smallest)
The fir tree was very sad because it could not grow. (sad, happy)
Mother put some candles on the branches of the fir tree. (paper bells, candles)
The family danced round the Christmas tree. (ate, danced)
Լրացուցիչ առաջադրանքներ՝ Write sentences using the words below.
Երկրագունդն, ըստ ներքին կառուցվածքի, բաժանվում է երեք հիմնական մասերի։ Կենտրոնում միջուկն է, նրանից վերև՝ միջնապատյանը, ապա՝ երկրակեղևը:
Միջուկը կազմված է երկու շերտից՝ ներքին և արտաքին: Ներքին շերտի ջերմաստիճանը հասնում է 6300°C-ի, արտաքինը՝ 6100 °C-ի: Միջուկի կենտրոնում ջերմաստիճանը հասնում է 6000 աստիճանի: Միջուկից դեպի երկրակեղև ջերմաստիճանը նվազում է: Ներքին միջուկը պինդ վիճակում է, արտաքինը՝ կիսահեղուկ: Միջուկը կազմված է հիմնականում երկաթից և նիկելից:
Քարոլորտ են անվանում Երկրի պինդ միասնական թաղանթը, որը կազմված է երկրակեղևից և միջնապատյանի վերին մասից:
Միջնապատյանը զբաղեցնում է Երկրի ծավալի մոտավորապես 4/5 մասը: Չնայած միջնապատյանի ջերմաստիճանը բավականին բարձր է՝ մինչև 2900 °C, սակայն բարձր ճնշման պատճառով այն հիմնականում պինդ վիճակում է: Նրա վերին մասում փափկավուն շերտն է, որտեղ նյութերը կիսահալված, հրահեղուկ վիճակում են:
Երկրակեղևի հաստությունը ցամաքում կազմում է 30-80 կմ, իսկ օվկիանոսների հատակին՝ 5-10 կմ: Այն կազմում է Երկրի ծավալի 1/100 մասը:
Երկրակեղևը կազմված է կարծր և փխրուն ապարներից: Կարծր ապարներ են, օրինակ՝ քարերը, քարածուխը, քարաղը, փխրուն ապարներից են կավը, ավազը, տորֆը:
Ժողովրդական տնտեսության մեջ օգտագործվող ապարները կամ հանքանյութերն անվանում են նաև օգտակար հանածոներ :
Օգտակար հանածոներից են, օրինակ՝ նավթը, քարածուխը, տորֆը, բնական գազը: Դրանք վառելանյութեր են:
Կարևոր օգտակար հանածոներ են նաև մետաղները։
Ապարներում կան նաև այնպիսի հանքանյութեր, որոնք իրենց բացառիկ գեղեցկության և եզակիության շնորհիվ համարվում են թանկարժեք քարեր: Այդպիսիք են, օրինակ՝ ալմաստը, սուտակը, զմրուխտը:
Բնության ամենակարևոր պաշարներից է նաև հողը: Հողի կազմության մեջ գերակշռում են քայքայված լեռնային ապարների մասնիկները և հումուսը (բնահող): Վերջինս առաջանում է հարյուրամյակների ընթացքում կենդանական ու բուսական մնացորդների քայքայումից: Հողային շերտով ծածկված է Երկրի ցամաքային մակերևույթի գրեթե 9/10 մասը:
Երկրակեղևը և միջնապատյանի վերին մասը միասին կազմում են քարոլորտը: Այն Երկրի բաղադրիչներից է:
Օվկիանոսներն ու ծովերը, լճերը, գետերը, աղբյուրները, արհեստական ջրամբարներն ու ստորերկրյա ջրերը կազմում են Երկրի ջրային բաղադրիչը՝ ջրոլորտը:
Երկրի օդային բաղադրիչն անվանում են մթնոլորտ:
Կենդանի օրգանիզմներն իրենց միջավայրով հանդերձ կազմում են կենսոլորտը: Ինչպես տեսաք, Երկրի կառուցվածքի բաղադրիչներ են քարոլորտը, ջրոլորտը, մթնոլորտը, կենսոլորտը:
Հնուց ի վեր մարդիկ ձգտել են իմանալու, թե ինչ կա մեր մոլորակի ընդերքում: Այդ նպատակով դիմել են ուսումնասիրման տարբեր եղանակների: Օրինակ՝ Երկրի ընդերքը հետազոտել են խոր հորատանցքեր փորելու միջոցով: Երկրի ընդերքի մասին տեղեկություններ ստացել են նաև բնական երևույթների ուսումնասիրության ընթացքում: Օրինակ՝ հրաբուխների ժայթքումները և տաք աղբյուրների գոյությունը հիմք են տվել եզրակացնելու, որ Երկրի խորքում նյութերը տաք և հալված վիճակում են:
1.Ի՞նչ շերտերից են կազմված Երկիրը:
Կենտրոնում միջուկն է, նրանից վերև՝ միջնապատյանը, ապա՝ երկրակեղևը:
2. Ի՞նչ է քարոլորտը:
Քարոլորտ են անվանում Երկրի պինդ միասնական թաղանթը, որը կազմված է երկրակեղևից և միջնապատյանի վերին մասից:
3. Ինչպիսի՞ կարծր ապարներ կան:
Կարծր ապարներ են, օրինակ՝ քարերը, քարածուխը, քարաղը, փխրուն ապարներից են կավը, ավազը, տորֆը:
Երկրակեղևի տակ՝ միջնապատյանի վերին մասում, նյութերը կիսահալված, հրահեղուկ վիճակում և բարձր ճնշման տակ են: Բարձր ջերմաստիճան ունեցող, գազերով հագեցած այդ հրահեղուկ զանգվածը կոչվում է մագմա: Երբ երկրակեղևում շարժումների հետևանքով ճեղքեր են առաջանում, Երկրի խորքից մագման այդ ճեղքերով հաճախ բարձրանում է վեր: Սառչելով ցամաքի մակերևույթի վրա ու օվկիանոսի հատակին՝ մագման առաջանում է որոշակի ձև ունեցող լեռներ, որոնց անվանում են հրաբուխներ: Դրանք Երկրի մակերևույթ են ժայթքում լավա, տաք գազեր, ջրային գոլորշիներ, ապարաբեկորներ: Հրաբխի ժայթքման ժամանակ օջախից մագման բարձրանում է որոշակի ուղիով: Այն ուղին, որով բարձրանում է մագման, կոչվում է հրաբխի մղանցք: Մղանցքը վերջանում է ձագարաձև տեղամասով, որը կոչվում է խառնարան: Խառնարանից Երկրի մակերևույթ են դուրս գալիս տարբեր գազեր, ջրային գոլորշիներ, հրաբխային մոխիր, փոշի, քարեր: Մագման վերածվում է լավայի, որի ջերմաստիճանը հասնում է 900-1000 աստիճանի:
Հրաբուխները տարբերվում են ըստ լավայի ժայթքման ու գործելու բնույթի: Հրաբխի գործելուց միշտ չէ, որ մագման դուրս է գալիս Երկրի մակերևույթ: Երբեմն այն մնում է երկրակեղևում, սառչում է և առաջացնում ներժայթուկներ, որոնք պարունակում են մետաղների հարուստ պաշարներ:
Հրաբուխները լինում են գործող, քնած և հանգած:
Գործող հրաբուխները մշտական կամ պարբերական ակտիվություն են ցուցաբերում: Գործող հրաբուխներից են Մաունա Լուան Հավայան կղզիներում, Էտնան Սիցիլիայում և այլն: Հայտնի է շուրջ 650 գործող հրաբուխ մայրցամաքներում:
Քնած հրաբուխները վաղուց արդեն չեն գործում, բայց պահպանել են գործող հրաբխին բնորոշ ձևն ու կառուցվածքը: Հայաստանում ավելի քան 500 քնած հրաբուխ կա: Քնած հրաբուխ է նաև Արագածը:
Հանգած հրաբուխները ոչ միայն վաղուց չեն գործում, այլև չեն պահպանել գործող հրաբխին բնորոշ ձևն ու կառուցվածքը:
Հրաբխային ժայթքումները լինում են նաև օվկիանոսների և ծովերի հատակին: Ջրի տակ առաջանում են լեռներ: Դրանք ստորջրյա հրաբուխներն են, որոնք երբեմն դուրս են գալիս ջրի մակերևույթ և առաջացնում են հրաբխային կղզիներ: Կան նաև ցեխային հրաբուխներ: Դրանք առաջանում են հատկապես նավթաբեր շրջաններում, որտեղ գազերի ճնշման տակ ցեխազանգվածներ, ցեխաջրեր ու նավթ են ժայթքում Երկրի մակերևույթ:
Առաջադրանքներ
1.Ի՞նչ է հրաբուխը և ինչպե՞ս է առաջանում:
Հրաբուխները ժայթքում են Երկրի ընդերքից, երբ ապարներն այնտեղ խիստ տաքանում են:
2.Ի՞նչ կառուցվածք ունի հրաբուխը:
Հրաբուխի կառուցվածքի մեջ կա մագմա լավային հոսք, մղանցք ու փոշու և ծխի ամպ:
3.Հրաբխի ի՞նչ տեսակներ գիտեք:
Ակտիվ հրաբուխ, անգործ հրաբուխ և հանգած հրաբուխ:
4.Ի՞նչ առանձնահատկություններ ունեն ստորջրյա հրաբուխները:
Ստորջրյա հրաբուխի առանձնահատկությունն են, որ նա ջրի տակ է:
5. Ի՞նչ է ցեխային հրաբուխը:
Ցեխային հրամուխները առաջանում են հատկապես նավթաբեր շրջաններում, որտեղ գազերի ճնշման տակ ցեխազանգվածներ, ցեխաջրեր ու նավթ են ժայթքում Երկրի մակերևույթ:
Երկրի ընդերքում և նրա մակերևույթին տեղի ունեցող գործընթացների հետևանքով Երկրի մակերևույթը մշտապես փոփոխվում և նոր ձևեր է ստանում: Երկրաշարժերի ու հրաբուխների ժայթքումները ներքին գործընթացներ են: Դրանք սովորաբար Երկրի մակերևույթին առաջացնում են անհարթություններ, իսկ արտածին ուժերը հարթեցնում են դրանք: Ջերմաստիճանի տատանումների, օդի, ջրի, բույսերի և այլ կենդանի օրգանիզմների ազդեցությամբ ապարների քայքայման և փոփոխման երևույթը կոչվում են հողմահարում:
Հողմահարումը կարող է լինել ֆիզիկական, քիմիական և օրգանական:
Ֆիզիկական հողմահարումը կարող է պայմանավորվել ջերմաստիճանի կտրուկ փոփոխություններով: Ցերեկը տաքանալիս լեռնային ապարներն ընդարձակվում են, գիշերը սառչելիս՝ սեղմվում: Դրա հետևանքով ապարների վրա առաջանում են ճաքեր և ճեղքվածքներ: Երբեմն դրանք լցվում են ջրով, որը սառչելով ընդարձակվում է և ավելի արագացնում ժայռերի քայքայումը:
Երկրի մակերևույթով հոսող ջուրը լվանում տանում է հողի վերին շերտը բույսերին անհրաժեշտ սննդանյութերի հետ միասին: Վարարած գետերից կամ անձրևաջրերից առաջացած հեղեղները ամեն տարի վնասում են տասնյակ հազարավոր հեկտար բերքատու հողեր: Քայքայիչ ազդեցություն ունեն նաև քամիները: Ուժեղ մրրիկի ժամանակ քամին կարող է քշել տանել հողի՝ մինչև 25 սմ հաստությամբ շերտեր: Դրա հետևանքով արգավանդ հողերը դառնում են անբերրի և մշակման համար ոչ պիտանի: Քայքայիչ դեր ունեն նաև ձյունը և սառույցը: Լեռների վրա կուտակված ձյունը և սառույցը իրենց ծանրության ազդեցությամբ
շարժվում են ներքև՝ քերելով և քայքայելով Երկրի մակերևույթը: Այս բոլորը ֆիզիկական հողմահարման օրինակներ են:
Օդում և ջրում պարունակվող տարբեր քիմիական նյութերը՝ աղեր, թթուներ, փոխազդելով ապարների հետ, քայքայում են դրանք: Այդպիսի փոխազդեցությունը կոչվում է քիմիական հողմահարում:
Օրգանական հողմահարումը տեղի է ունենում կենդանի օրգանիզմների ազդեցությամբ:
Երկրի մակերևույթի ձևավորման գործում որոշակի դեր է խաղում նաև մարդու գործունեությունը, որի ազդեցությունն անընդհատ աճում է: Օգտակար հանածոների արդյունահանումը, ջրանցքների, ջրամբարների, թունելների կառուցումը արհեստական բարձրությունների և փոսերի առաջացման պատճառ են դառնում:
Հարցեր
1.Որո՞նք են Երկրի մակերևույթը ձևավորող ներքին ուժերը:
Երկրի մակերևույթը ձևավորող ներքին գործընթացներն են երկրաշարժները և հրաբուխները:
2.Ի՞նչ է հողմահարումը: Հողմահարման ի՞նչ տեսակներ կան:
Ջերմաստիճանի տատանումների, օդի, ջրի, բույսերի և այլ կենդանի օրգանիզմների ազդեցությամբ ապարների քայքայման և փոփոխման երևույթը կոչվում են հողմահարում: Հողմահարումը լինում է երեք տեսակի՛ ֆիզիկական, քիմիական և օրգանական:
3.Երկրի մակերևույթի ձևավորման վրա ազդու՞մ է արդյոք մարդու գործունեությունը:
Այո, մարդու գործունեությունը նույն պես որոշ չափով ազդում է Երկրի մակյերևույթի ձևավորման վրա և այդ ազդեցությունը աճում է:
Մենք ինչպես նաև ես այս տարի Մաթեմատիկա առարկայից անցել ենք շատ նախագծեր և ես չեմ կարող բոլորը տեղադրել դրա համար ես կտեղադրեմ միայն այն նախագծերը որոնք ինձ անչափ դուր են եկել, https://aregsoghoyan.edublogs.org/2022/12/06/1770/, https://aregsoghoyan.edublogs.org/2022/11/28/մակերես-և-պարագիծ-փաթեթ-2, https://aregsoghoyan.edublogs.org/2022/11/14/ուղղանկյուն-դասարանական-և-տնային-ա/, https://aregsoghoyan.edublogs.org/2022/11/17/ուղղանկյունանիստի-ծավալ/: Այս տարի մենք նաև ֆլեշբոբների ենք մասնակցել, որոնցից ոչ բոլորին եմ ես մասնակցել:
Մենք, ինչպես նաև ես, այս տարի սովորել ենք շատ լիքը նախագծեր և ես չեմ կարող բոլորը տեղադրել դրա համար ես կտեղադրեմ միայն այն նախագծերը որոնք ինձ դուր է եկել, https://aregsoghoyan.edublogs.org/2022/11/09/ինձ-համար-ամենաթանկ-բանը/, https://aregsoghoyan.edublogs.org/2022/12/01/գործնական-քերականություն-5/, https://aregsoghoyan.edublogs.org/2022/11/28/այդ-ոչինչը-ես-եմ-առաջադրանքներ/, https://aregsoghoyan.edublogs.org/2022/11/30/ավ-իսահակյանի-արևի-մոտ-առաջադրանք/:
Հնում Արարատյան դաշտում աճում էին այնպիսի խոտեր, որոնք ծնունդ էին տալիս մի տեսակ միջատների և որդերի։ Հայերը հավաքում էին այդ որդերը, եփում և ստանում մուգ ու պայծառ կարմիր գույնի ներկ, որ կոչվում էր որդան կարմիր կամ Հայկական ներկ։ Շատ երկար դարեր այդ ներկը եղել է Հայաստանի հպարտությունը։ Այն ունեցել է համաշխարհային համբավ։ Հաճախ հեռավոր երկրներում «Հայոց աշխարհի»-ի փոխարեն օգտագործում էին Որդան կարմիրի երկիր արտահայտությունը։ Որդան կարմիրի արտադրությունը եղել է Հայ թագավորների մենաշնորհը։ Քաղաքամայր Արտաշատում կային հատուկ ներկատներ, որոնց կոչում էին արքայական։ Հին Հայաստանից արտահանվող ապրանքների բոլոր ցուցակները սկսվում էին որդան կարմիրով։ Որդան կարմիրը Հին Հայերի մոտ եղել է որպես ՄԻԱՍՆՈՒԹՅԱՆ խորհրդանիշ։ Պատմական Հայաստանի Բոլոր գավառների և իշխանական տների բազմատեսակ զինադրոշների վրա իշխող է եղել այս գույնը։ Տիգրան II-ի Թագավորության ժամանակաշրջանում Հայկական Հպատակություն ընդունած վասալ արքաները իրենց դրոշների վերին երիզը ներկում էին որդան կարմրով, որով իրենց հավատարմությունն էին հավաստում Հայոց Արքայից-Արքային։