Царь Чах-Чах

(часть 2)

Торжественно подъезжают всадники к мельнице и останавливаются около нее.

Снимают с мельника тулуп, одевают в царские одежды, сажают на лихого коня. В окружении знатных людей, со всадниками впереди и позади, торжественно привозят его в царский дворец. А мельник никогда в жизни не видел царских палат.

Смутился, разинул рот, то озирается по сторонам, то рассматривает свою одежду в испуге и удивлении.

— Сестрица-лиса, что это он всё оглядывается по сторонам? – спрашивает царь. — Будто и дома никогда не видел, и одежды никогда не носил!

— Нет, не в том дело, — отвечает лиса. — Все это он рассматривает да сравнивает со своим богатством. “Куда тебе, царю, до меня!” — думает.

Садятся за стол. Подают разные блюда. Мельник не знает, за что взяться и как есть.

— Почему он не ест, сестрица-лиса? — снова спрашивает царь.

— Все думает о том, как его ограбили. Ты и представить себе не можешь, о государь, сколько добра унесли! А позор-то какой! До еды ли ему теперь? — отвечает лиса и вздыхает.

— Ничего, не горюй, дорогой зять, на свете всякое бывает, — утешает царь.

— Сейчас свадьба. Давай веселиться, пировать.

И пируют, едят, пьют, играют, танцуют. Семь дней, семь ночей справляют свадьбу. А лиса становится кумой.

После свадьбы царь дает своей дочке богатое приданое и торжественно провожает ее вместе с царем Чахчахом.

— Погодите, я отправлюсь вперед, все приготовлю, а вы поезжайте следом за мной, — говорит кума-лиса и пускается бегом.

Бежит, видит — в поле пасется большое стадо.

— Чье это стадо?

Говорят:

— Шах-Мара.

— Ой, не вздумайте еще кому-нибудь назвать имя Шах-Мара! Царь на него сердит — идет вслед за мной с большим войском. Кто произнесёт его имя, тому царь прикажет голову отрубить. Если спросят, чье стадо, скажите — царя Чахчаха, а не то беда вам!

Бежит, видит — на склонах гор пасутся большие стада овец.

— Это чьи?

— Шах-Мара.

Лиса и этим пастухам сказала слово в слово то же самое.

Бежит, видит — обширные нивы, жнецы на них жнут.

— Чьи это нивы?

— Шах-Мара.

Жнецам наказывает она то же самое..

Бежит, видит — бескрайные луга.

— Чьи это?

— Шах-Мара.

Косарям говорит то же самое.

Прибегает к дворцу Шах-Мара.

— Шах-Мар, эй, Шах-Мар, — кричит лиса издали, — да будет цел твой дом!

Сидишь себе и не ведаешь ни о чем. Царь разгневался, идет с большим войском.

Хочет тебя убить и разрушить твои владения, а все, что у тебя есть, забрать себе. Когда-то я съела у тебя курочку и с тех пор добром тебя поминаю.

Прибежала предупредить. Поторапливайся, спасай свою голову, пока не поздно!

— Что мне делать? Куда деваться? — спрашивает в ужасе Шах-Мар и видит — вдали и вправду пыль облаком поднялась — царь едет.

— Скорее садись на коня и скачи, да не оглядывайся. И не появляйся большев этих краях!

Шах-Мар садится на своего лучшего коня и бежит из той страны.

А тем временем подъезжает свадебная процессия, с зурной, с барабанным боем, с песнями, со стрельбой, в сопровождении войска.

В золоченой карете едет царь Чахчах с женой. А впереди и позади — бесчисленные всадники.

Доехали до поля. Видят, пасется большое стадо.

— Чье это стадо? — спрашивают всадники.

— Царя Чахчаха, — отвечают пастухи.

Едут дальше. Подъезжают к горам. Видят — стада белых овец пасутся на горных склонах.

— Чьи это? — спрашивают всадники.

— Царя Чахчаха, — отвечают пастухи.

Едут дальше. Подъезжают к обширным нивам:

— Чьи это нивы?

— Царя Чахчаха.

Доезжают до лугов:

— Чьи это?

— Царя Чахчаха.

Все в изумлении, и сам Чахчах от удивления слова вымолвить не  может.

Так едут они за лисой и доезжают до дворца Шах-Мара. А кума-лиса там уже хозяйничает, распоряжается и принимает гостей.

Снова начинают пировать. И здесь пируют семь дней и семь ночей, а потом гости возвращаются по домам.

Царь Чахчах, его жена и кума-лиса остаются жить во дворце Шах-Мара.

А Шах-Мар так испугался царя, что и по сей день, говорят, спасается бегством.

2. ВОПРОСЫ

1. Почему мельник ничего не ел на свадьбе?

Потому что он не знал что и когда ест.

1. Как лиса уговорила Шах-Мара покинуть свой дворец?

Он сказала что Царь разгневался, идет с большим войском, хочет его убить.

 

3. ЗАДАНИЕ

Опишите главных героев сказки:

1. Мельник — Мельник бедный, добрый, наивный
2. Лиса хитрая, умная
3. Царь -богатый, глупый

10-ի, 100-ի, 1000-ի բաժանելիության հայտանիշները

Царь Чах — Чах

(часть 1)

Было ли, не было — жил один бедный мельник.

Носил он рваный тулуп, запылённую мукой папаху и жил на берегу реки, в своей старой мельнице. И была у него только завалявшаяся в золе лепёшка хлеба да кусок сыру.

Пошёл однажды этот мельник на мельницу открыть воду, возвращается, видит — нет сыра.

В другой раз пошел он закрыть воду, возвращается, видит — пропала лепёшка.

Кто же это украл? Думает он, думает и на пороге мельницы ставит капкан. Утром встает, видит — попала в капкан лиса.

— Ага, проклятая воровка, это ты съела сыр и лепёшку, да? Погоди, я тебе сейчас покажу, как воровать сыр! — говорит мельник, берёт лом и хочет убить лису.

Лисица просит-умоляет:

— Не убивай меня! Ну что такое кусок сыру? А из-за него ты хочешь убить меня! Отпусти лучше, я тебе много добра сделаю.

Послушался мельник и отпустил лису. Лиса бежит к мусорной яме царя той страны, роется там, роется и находит золотую монету.

Бежит лиса к царю и говорит:

— Да продлится жизнь твоя, о царь! Дай мне меру. У царя Чахчаха есть немного золота, смерим — принесем обратно.

— Кто этот Чахчах? — спрашивает в удивлении царь.

— Ты его не знаешь, Чахчах — очень богатый царь, а я его везир. Дай меру, отмерим золото — принесём обратно, тогда и узнаешь.

Берёт лиса меру, уносит, суёт в щель золотой, что нашла в мусорной яме, и вечером приносит меру обратно.

— Уф, — говорит, — мерили, мерили, насилу отмерили.

“Неужели правда, что они этой мерой золото мерили?” — думает царь.

Встряхивает меру — со звоном выпадает оттуда золотая монета.

На следующий день лиса снова приходит царю:

— У царя Чахчаха есть немного драгоценных камней и жемчуга. Дайте вашу меру — отмерим принесём обратно.

Берет она меру и уносит. Находит одну жемчужинку, сует её в щель и вечером снова приносит меру обратно.

— Ох, — говорит, — уморились, пока намерили!

Царь встряхивает меру, выпадает жемчужинка.

Удивляется царь: должно быть, очень богат этот Чахчах — золото, драгоценности и жемчуг мерой мерит.

Проходит несколько дней. И вот является как-то лиса к царю свахой.

— Царь Чахчах, — говорит, — задумал жениться и хочет взять в жёны твою дочь.

Царь радуется, не может нарадоваться.

— Ну, идите, — говорит, — торопитесь, готовьтесь к свадьбе!

В царском дворце бегают, суетятся, готовятся к свадьбе, а лиса бежит на мельницу. Прибегает, поздравляет мельника:

— Сосватала тебе царскую дочку! Готовься, поедем свадьбу справлять.

— Вай, пусть рухнет твой дом! Что это ты натворила? — перепугался мельник.

— Мне ли жениться на царской дочке? Ни жилья у меня нет, ни одежды. Что мне теперь делать?

— Ты не бойся, положись во всем на меня, — успокаивает его лиса и бежит обратно к царю.

Вбегает лиса во дворец и поднимает шум:

— Царь Чахчах с большой свитой ехал венчаться. По дороге вражеские войска напали на него, всех его людей перебили, всё добро унесли. Сам он спасся, бежал. В ущелье мельница есть, там он и укрылся, а меня послал обо всем рассказать вам и одежду принести ему, чтобы он мог приехать, обвенчаться, а потом уж он отомстит врагу.

Царь тут же приказывает принести всё, что нужно, отдаёт лисе, посылает с ней множество всадников, чтобы со всеми почестями доставили будущего зятя во дворец.

Торжественно подъезжают всадники к мельнице и останавливаются около неё.

2. ВОПРОСЫ

1. Как мельник поймал лису?

мельник поставил капкан на пороге мельницы.

1. За что мельник хотел наказать лису?

мельник хотел наказать лису, за то что она украла сыр и лепешку.

1. Был ли на самом деле царь Чахчах?

нет на самом деле царя Чахчах выдумала лиса.

1. Как лиса заставила настоящего царя поверить в богатство царя Чахчаха?

лиса заставила настоящего царя поверить в богатство царя Чахчаха своей хитростью.

1. Как лиса объяснила то, что у царя Чахчаха ничего нет?

Лиса сказала что на царя Чахчаха напали враги.

3. ЗАДАНИЯ

3.1. Раскройте скобки. Поставьте слова-предметы в правильную форму.

1. Ворона сидит на верхушке дерева.
2. Солнце спряталось за тучей.
3. В долине пар белеет тонкий.
4. У труса и от тени дрожат колени.
5. Рядом с шалашом стояли огненные клёны и золотые берёзки.
6. Азбука – к мудрости ступенька.
7. Шёл лесничий из сторожки по глухой лесной дорожке.
8. У дяди Серёжи золотые руки.
9. По дороге зимней, скучной тройка борзая бежит.
10. Сидит девица в темнице, а коса на улице.
11. Мир освещается солнцем, а человек знанием.

3.2. Вставьте пропущенные буквы.

Гнeздо

Мальчики шли из школы . За кустом они нашли гнездо. Дети стали наблюдать. В гнезде был птенчик. Птенец был голоден. Он просил есть. К птенцу спешит мать. Большая птица накормила птенчика мошками. Малыш наелся и умолк.

The Dog and The Cat

1
Once there lived a pussy cat,
Who was very sleek and fat.
As for his trade,
Warm things he made:
Hats and mittens
For cats and kittens.
One fine day the furrier-cat
Whistling in his workshop sat
When in came a dog
Out of the fog.
2
He made a low bow
And he yelped “Hullo!”
And after he’d yelped
He pulled out a pelt.
Then he said to the cat:
“Have a look at that.
I’ve got no hat
And the winter’s near.
It’s all too bad;
I’ll freeze, I fear.
If it comes out nice,
I’ll pay any price.
What do you say?”
«0.K.»
3
“How long will it take?”
“Oh, less than a week.
To oblige a friend,
I’ll be double-quick.
Sewing a hat
Isn’t sewing a coat
Oh no, mere play.
Come on Saturday!”
4
“It won’t be a hat
But a very peach,
The envy, I’ll warrant,
Of every and each.
As for the money,
That can wait.
We’ll talk it over—
Never too late.
Sewing a hat
Isn’t sewing a coat.”
“Good-bye, Cat!”
And off the dog strode.
5
On Saturday morning
The dog turned up,
Shaking and shivering
Like a wretched pup.
“Is it ready, my hat?”
“Oh no,” they said.
“And where’s the Cat?”
“Not at home yet.”
6
Before the doorstep
On a mat
Frozen Mr. Doggy sat,
When down the street
Came Mr. Cat
In a brand-new lambskin hat.
Tile saw the dog and he said:
“Waiting for me, I bet?
You’ll be getting your hat, don’t worry,
But don’t be in such a hurry..
Though it isn’t a coat but a hat,
It takes time, a job like that.
I sprinkled the pelt before tea.
Now I’ve got to cut it, you see?”
7
“Too bad,” said the dog, “too bad,
That you haven’t yet finished the hat.
But maybe you’ll tell me plain
When can I see you again?
I’m coming here not to chat,
But to get my hat, Mr. Cat!”
8
“Come on Wednesday,
But please don’t grumble.”
The furrier-pussy mumbled.
So again the unlucky dog
Came on Wednesday at three o’clock.
“Good day! Now it’s ready, I hope?”
“Good day! Lovely weather! Nope!”
But here their voices
Rose in pitch.
They told each other which is which,
And finished with a noisy tussle
Involving claw and tooth and muscle.
“You’re just a thief!”
“And you’re a crook!”
“She’s just a bitch,
The wife you took!”
“You pig!”
“You brat!”
“You milksop, you.
“You filthy cat!”
“I spit on you!”
9
Things went from bad to worse
Till it got to court, of course,
Where the Judge and Jury sat
Who promptly ordered:
“Summon
Both the dog and cat!”
The swindler cat
And swindled dog
Both came to court
At ten o’clock.
10
Who judged the case
And where and how
I see no need to say.
But ever since that famous row
The furrier ran away.
He disappeared
And what is worse
Took with him
All his stock of furs.
11
And since the cheeky furrier
Of all our cats was sire
To get their own back on the tribe
Is what all dogs desire.
On seeing one,
An honest pup
Starts growling at the cat
As if he wants to ask again,
“Well, what about my hat?”
The cat just hisses in reply
And spits from shame or fright
Just like the cat whose story I
Made up my mind to write.

Write down the unkown words

fright — վախ

desire — ցանկություն

again — կրկին

grumble — տրտնջալ

famous — հայտնի

tribe — ցեղ

course —դասընթաց

judge — դատավոր

Learn a part by heart

ՉԱԽՉԱԽ ԹԱԳԱՎՈՐԸ

Լինում է, չի լինում՝ մի աղքատ ջաղացպան։

Մի պատռված քուրք հագին, մի ալրոտ փոստալ գլխին ապրելիս է լինում գետի ափին, իր կիսավեր ջաղացում։ Ունենում է մի մոխրոտ բաղաջ ու մի կտոր պանիր։

Մի օր գնում է, որ ջաղացի ջուրը թողնի, գալիս է, տեսնում՝ պանիրը չկա։

Մին էլ գնում է՝ ջուրը կապի, գալիս է, տեսնում՝ բաղաջը չկա։

Էս ո՞վ կլինի, ո՞վ չի լինի։ Մտածում է, մտածում ու ջաղացի շեմքում թակարդ է լարում։ Առավոտը վեր է կենում, տեսնում մի աղվես է ընկել մեջը։

— Հը՞, գող անիծված, դու ես կերել իմ պանիրն ու բաղարջը, հա՞․ կաց, հիմի ես քեզ պանիր ցույց տամ։— Ասում է ջաղացպանն ու լինգը վերցնում է, որ աղվեսին սպանի։

Աղվեսը աղաչանք-պաղատանք է անում։ «Ինձ մի՛ սպանի,— ասում է,— մի կտոր պանիրն ի՞նչ է, որ դրա համար ինձ սպանում ես։ Կենդանի բաց թող, ես քեզ շատ լավություն կանեմ»։

Ջաղացպանն էլ լսում է, կենդանի բաց է թողնում։

Էս աղվեսը գնում է, էդ երկրի թագավորի աղբանոցում ման է գալի ման, մի ոսկի է գտնում։ Վազ է տալիս թագավորի մոտ։

— Թագավորն ապրած կենա, ձեր կոտը մի տվեք, Չախչախ թագավորը մի քիչ ոսկի ունի, չափենք ետ կբերենք։

— Չախչախ թագավորն ո՞վ է,— զարմացած հարցնում է թագավորը։  — Դու դեռ չես ճանաչում,— պատասխանում է աղվեսը։ — Չախչախը մի շատ հարուստ թագավոր է, ես էլ նրա վեզիրն եմ։ Կոտը տո՛ւր, տանենք ոսկին չափենք․ հետո կճանաչես։

Կոտը առնում է տանում, աղբանոցում գտած ոսկին ամրացնում կոտի ճեղքում, իրիկունը ետ բերում, տալիս, օ՜ֆ,— ասում է,— զոռով չափեցինք։

— Մի՞թե ճշմարիտ սրանք կոտով ոսկի են չափել,— մտածում է թագավորը։ Կոտը թափ է տալիս, զնգալեն մի ոսկի է վեր ընկնում։

Մյուս օրը աղվեսը ետ գալիս է, թե՝ Չախչախ թագավորը մի քիչ ակն ու մարգարիտ ունի․ ձեր կոտը տվեք, չափենք, կբերենք։

Կոտն առնում է, տանում։ Մի մարգարիտ է գտնում, կոխում է կոտի արանքը, էլ ետ իրիկունը ետ բերում։

— Օ՜ֆ,— ասում է,— մեռանք, մինչև չափեցինք։

Թագավորը կոտը թափ է տալի, մարգարիտը դուրս է թռչում։

Մնում է զարմացած, թե էս Չախչախ թագավորն ինչքան հարուստ պետք է լինի, որ ոսկին, ակն ու մարգարիտը կոտով է չափում։

Անց է կենում մի քանի օր։ Մի օր էլ աղվեսը գալիս է թագավորի մոտ խնամախոս, թե՝ Չախչախ թագավորը պետք է ամուսնանա, քու աղջիկն ուզում է։

Թագավորը ուրախանում, աշխարհքով մին է լինում։

— Դե գնացեք,— ասում է,— շուտ արեք, հարսանիքի պատրաստություն տեսեք։

Թագավորի պալատում իրար են անցնում, հարսանիքի պատրաստություն են տեսնում, իսկ աղվեսը ջաղացն է վազում։

Վազում է, ջաղացպանին աչքալուս տալի, թե՝ հապա՜, թագավորի աղջիկը քեզ համար ուզել եմ։ Պատրաստ կաց, որ գնանք, հարսանիք անենք։

— Վա՜յ, քու տունը քանդվի, ա՛յ աղվես, էդ ի՞նչ ես արել,— ասում է վախեցած ջաղացպանը։ — Ես՝ ո՞վ, թագավորի աղջիկը՝ ո՞վ։ Ո՛չ ապրուստ ունեմ, ո՛չ տունուտեղ, ո՛չ մի ձեռք շոր․․․ Հիմի ես ի՞նչ անեմ․․․  — Դու մի՛ վախենա, ես ամեն բան կանեմ,— հանգստացնում է աղվեսն ու ետ վազում թագավորի մոտ։

Վազելով ընկնում է պալատը. «Հա՜յ-հարա՜յ, Չախչախ թագավորը մեծ հանդեսով գալիս էր, որ պսակվի։ Ճամփին թշնամի զորքերը հանկարծ վրա տվին, մարդկանց կոտորեցին, ամեն բան տարան։ Ինքը ազատվեց, փախավ։ Ձորում մի ջաղաց կա, եկել է, մեջը մտել։ Ինձ ուղարկեց, որ գամ, իմաց անեմ, շոր տանեմ, ձի տանեմ, գա պսակվի, շուտով գնա, իր թշնամիներից վրեժն առնի»։

Թագավորն իսկույն ամեն բան պատրաստում է, տալիս աղվեսին, հետն էլ շատ ձիավորներ է դնում, որ պատվով ու փառքով իր փեսին պալատ բերեն։

Գալիս են, հանդեսով ջաղացի դռանը կանգնում։ Ջաղացպանի քուրքը հանում, թագավորի շորերը հագցնում, նստեցնում են նժույգ ձիուն։ Շրջապատված մեծամեծներով, առջևից՝ ձիավորներ, ետևից՝ ձիավորներ, էսպես հանդեսով բերում են թագավորի պալատը։ Իր օրումը պալատ չտեսած ջաղացպա՜ն․ շշկլված, բերանը բաց մին չորս կողմն է, մին հագի շորերին է նայում, խլշկոտում ու զարմանում։

— Էս ինչո՞ւ չտեսի նման դեսուդեն է նայում, աղվես ախպեր,— հարցնում է թագավորը։— Կարծես տուն չլինի տեսած, շոր չլինի հագած։

— Չէ՛, դրանից չի,— պատասխանում է աղվեսը։ — Նայում է ու համեմատում իր ունեցածի հետ, թե իր ունեցածը որտե՜ղ, էս որտե՜ղ․․․

Նստում են ճաշի։ Տեսակ-տեսակ կերակուրներ են բերում։ Ջաղացպանը չի իմանում՝ որին ձեռք տա կամ ինչպես ուտի։

— Ինչո՞ւ չի ուտում, աղվես ախպեր,— հարցնում է թագավորը։

— Գալու ժամանակ ճամփին որ կողոպտեցին, նրա համար միտք է անում։ Չեք կարող երևակայել, տեր թագավոր, թե ինչքան բան տարան, և, վերջապես, ինչ անպատվություն էր էդ մեր թագավորի համար։ Ի՞նչպես հաց ուտի,— պատասխանում է աղվեսը հառաչելով։

— Բան չկա, դարդ մի՛ անի, սիրելի փեսա, աշխարհք է, էդպես էլ կպատահի,– խնդրում է թագավորը։ — Այժմ հարսանիք է, ուրախանանք, քեֆ անենք։

Ու քեֆ են անում, ուտում, խմում, ածում, պար գալի․ յոթն օր, յոթ գիշեր հարսանիք անում։ Աղվեսն էլ դառնում է քավոր։

Հարսանիքից հետո թագավորը իր աղջկանը մեծ բաժինք է տալի ու հանդեսով ճամփա դնում Չախչախ թագավորի հետ։

— Կացե՛ք, ես առաջ գնամ, տունը պատրաստեմ, դուք իմ ետևից եկեք,— ասում է քավոր աղվեսը ու վազ տալի։

Վազ է տալի, վազ, տեսնում է՝ մի դաշտում մեծ նախիր է արածում։

— Էս ո՞ւմ նախիրն է։

Ասում են․

— Շահ-Մարինը։

— Պա՜, Շահ-Մարի անունը էլ չտաք, որ թագավորը նրա վրա բարկացել է, զորքով իմ ետևից գալիս է․ ով նրա անունը տվավ՝ գլուխը կտրել կտա։ Որ հարցնի, թե ումն է, ասեք՝ Չախչախ թագավորինը․ թե չէ՝ վայն եկել է, ձեզ տարել։

Վազ է տալի, վազ, տեսնում է՝ ոչխարի հոտը սարերը բռնել է։

— Էս ո՞ւմն է։

— Շահ-Մարինը։

Հովիվներին էլ նույնն է ասում։

Վազ է տալի, վազ, տեսնում է՝ ընդարձակ արտեր, հնձվորները միջին հնձում են։

— Էս ո՞ւմ արտերն են։

— Շահ-Մարինը։

Հնձվորներին էլ նույնն է պատվիրում։

Վազ է տալի, վազ, տեսնում է՝ անվերջ խոտհարքներ։

― Էս ո՞ւմն են։

— Շահ-Մարինը։

Խոտ հարողներին էլ նույնն է ասում։

Հասնում է Շահ-Մարի պալատին։

— Շահ-Մա՜ր, ա՛ Շահ-Մա՜ր,— գոռում է, հեռվից վազելով։ — Քու տունը չքանդվի, միամիտ նստել ես։ Թագավորը քեզ վրա բարկացել է, մեծ զորքով գալիս է, որ քեզ սպանի, տունուտեղդ քանդի, տակնուվրա անի, ունեցած-չունեցածդ էլ թագավորական գրի։ Մի անգամ քեզ մոտ մի վառիկ եմ կերել․ էն աղուհացը դեռ չեմ մոռացել։ Վազեցի, եկա, որ քեզ իմացնեմ։ Շուտ արա, գլխիդ ճարը տես, քանի չի եկել։

— Ի՞նչ անեմ, ո՞ւր գնամ,— հարցնում է սարսափած Շահ-Մարը ու տեսնում է, որ, ճշմարիտ, հեռվից փոշի բարձրացնելով, գալիս է թագավորը։

— Փախի՛, շուտով ձի նստի, փախի՛, էս երկրից կորի՛, էլ ետ չնայես։

Շահ-Մարը իսկույն նստում է իր լավ ձին ու փախչում էդ երկրից։

Աղվեսի ետևից գալիս են հարսանքավորները։ Գալիս են զուռնով, թմբուկով, երգով, զորքով, հրացան արձակելով ու աղմուկով։

Գալիս են Չախչախ թագավորն ու իր կինը ոսկեզօծ կառքի մեջ, նրանց աոջևից ու ետևից՝ անհամար ձիավորներ։

Հասնում են մի դաշտի։ Տեսնում են՝ մեծ նախիր է արածում։

— Էս ո՞ւմ նախիրն է,— հարցնում են ձիավորները։

— Չախչախ թագավորինը,— պատասխանում են նախրապանները։

Անց են կենում։ Հասնում են սարերին։ Տեսնում են՝ ոչխարի սիպտակ հոտը սարերը բռնել է։

— Էս ո՞ւմն է,— հարցնում են ձիավորները։

— Չախչախ թագավորինը,— պատասխանում են հովիվները։

Անց են կենում։ Հասնում են ընդարձակ արտերի։

— Էս ո՞ւմ արտերն են։

— Չախչախ թագավորինը։

Հասնում են խոտհարքներին։

— Էս ո՞ւմն են։

— Չախչախ թագավորինը։

Ամենքը մնացել են զարմացած, Չախչախ թագավորն ինքն էլ քիչ է մնում՝ խելքը թռցնի։ Էսպեսով, աղվեսի ետևից գալիս են, հասնում Շահ-Մարի պալատներին։

Քավոր Աղվեսն էնտեղ արդեն տեր է դառել, կարգադրություններ է անում։ Ընդունում է խնամիներին, ու նորից սկսում են քեֆը։

Յոթն օր, յոթ գիշեր էլ էստեղ են քեֆ անում, ու խնամիները վերադառնում են իրենց տեղերը։

Չախչախ թագավորը, իր կինն ու Քավոր Աղվեսն ապրում են Շահ-Մարի պալատներում։

Իսկ թագավորից վախեցած Շահ-Մարը մինչև էսօր էլ դեռ գնում է։

 

Դուրս գրի՛ր անծանոթ բառերը

 

բաղաջ — բոքոն, թթխմոր

շեմք — մուտը սկիզբ

չախ — ծեծ

 

Լոռին գտնվում է Հայաստանի հյուսիսարևելյան մասում և սահմանակից է Վրաստանին:

Վանաձորը հայտնի է որպես առողջարանային քաղաք, սակայն նախկինում եղել է նաև խոշոր արդյունաբերական կենտրոն:

Հետագայում Լոռի անվանումը տարածվում է ամբողջ շրջանի վրա և փոխարինում նախկին Տաշիր անվանը:

Լոռու մարզկենտրոնը Վանաձոր է` Հայաստանի մեծությամբ 3-րդ քաղաքը:

Լոռին հայտնի է իր հոյակապ Հաղպատ և Սանահին միջնադարյան վանքերով, որ գտնվում են Լոռու գեղատեսիլ բնության գրկում:

Այս չքնաղ շրջանով են հոսում Փամբակ, Ձորագետ, Դեբետ և Աղստև գետերը:

անաձորից 24 կմ դեպի հյուսիս Ստեփանավան քաղաքն է:

Այն համարվում է առողջարանային քաղաք՝ շնորհիվ մեղմ և խոնավ բնակլիմայական պայմանների:

Քաղաքը հայտնի է իր դենդրոպարկով, որը տարածաշրջանում միակն է իր տեսակի մեջ։

Այն բաղկացած է բնական անտառից, լորենու ծառուղիներից և վայրի ծագում ունեցող այլ բուսատեսակներից։

 

Մարդուն և կենդանի մյուս օրգանիզմներին շնչառության համար անհրաժեշտ է մաքուր օդ: Բայց շատ տեղերում, հատկապես մեծ քաղաք­ներում, այն աղտոտված է: Քաղաքներում աշխատող շատ գործարան­ներից օդ են թափանցում թունավոր գազեր, փոշի: Ավտոմեքենաներից նույնպես անջատվում են վնասակար շատ գազեր: Այդ բոլորը վտանգա­վոր են բույսերի, կենդանիների և մարդու համար: Վնասակար նյութեր արտանետող գործարանների շրջակայքում բույսերը կամ շատ վատ են աճում, կամ բոլորովին չեն աճում, կենդանիները ոչնչանում են, իսկ մար­դիկ հիվանդանում են մաշկի, աչքերի, թոքերի տարբեր հիվանդություն­ներով:

Օդի աղտոտումը սպառնում է մարդկանց առողջությանը և Երկրի ամբողջ օրգանական աշխարհին: Ահա թե որքան կարևոր է օդը մա­քուր պահելը: Դրա համար գործարանների, ֆաբրիկաների ծխնելույզ­ների վրա տեղադրում են օդամաքրիչ, փոշեկլանիչ սարքեր, որոնք զտում են վնասակար արտանետումները:
Օդը մաքրելու գործում կարևոր նշանակություն ունեն բույսերը: Տերևների միջոցով նրանք կլանում են օդում եղած փոշին և վնասակար գազերը: Բույսերը կատարում են մեկ ուրիշ կարևոր «աշխատանք» ևս: Նրանք օդից վերցնում են ածխաթթու գազը՝ իրենց անհրաժեշտ սննդանյութեր պատրաստելու համար, և այդ ընթացքում «արտադրում» են թթվածին, որը, ինչպես գիտեք, խիստ անհրաժեշտ է բոլոր կենդանի օրգանիզմների շնչառության համար: Ահա թե ինչու շնչելը հեշտ է այնտեղ, որտեղ շատ են բույսերը: Դրա համար էլ կանաչ տարածքները պետք է ընդարձակել, և ձեզանից յուրաքանչյուրը պետք է նպաստի իր շրջապատի կանաչ տարածքների մեծացմանը:

Հարցեր և առաջադրանքներ

1. Ի՞նչ նշանակություն ունի օդը կենդանի օրգանիզմների համար:

Շատ կարևոր

1. Ինչո՞ւ է անհրաժեշտ օդը մաքուր պահել:

Որպեսզի մարդիկ և կենդանիները չհիվանդանան:

1. Օդի մաքրության գործում ի՞նչ դեր են խաղում բույսերը:

Շատ լավ

1. Ճի՞շտ է վարվում վարորդը, որը կայանման ժամանակ միացած է թողնում շարժիչը: Եթե ոչ, ապա ինչո՞ւ:

Ոչ ճիշտ չի անում, որովհետև աղտոտում է օդը:

1. Կետերի փոխարեն գրի՛ր ղ կամ խ:

Զմրուխտ, թխկի, նախշուն, կխտար, նախկին, բախտ, ողկույզ, ճեղք, կողպեք:

Գրի՛ր կխտար կողպեք, նախշուն բառերի հոմանիշները:

կխտար — Եղնիկ, եղջերու

կողպեք — Փակ, փականք

նախշուն — Զարդարուն, գեղեցիկ

2. Կետերի փոխարեն գրի՛ր ղ կամ խ:

Այս բառերը գործածելով՝ փոքրիկ պատմություն հորինի՛ր:

Գաղտնիք, սանդուղք, ճեղքել, խախտել, վախկոտ, տախտակ, եղբայր:

Կար չկար մի տղա կար: Նրա եղբայրը մի անգամ անտառ գնալուց կորում է: Տղայի համար գաղտնիք էր, թե որտեղ է իր եղբայրը: Տղան անհանգստանում էր, որովհետև նա վախկոտ էր և վախենում էր կենդանիներից, իսկ անտառում լիքը կենդանիներ կան: Տղան գնաց անտառ, որ փնտրի իր եղբորը: Երկար քայլելուց հետո տեսավ մի սանդուղք, նա բարձրացավ և տեսավ մի խրճիթ: Նա դուռը ճեղքեց, որպեսզի տեսնի, թե ինչ է ներսը: Նա տեսավ, որ իր եղբայրը այնտեղ է: Նա դուռը ջարդեց և նրան փրկեց:

3. Կետերի փոխարեն գրի՛ր վ կամ ֆ:

Հարավ,  ավտոմեքենա, օվկիանոս, նավահանգիստ, նավթ, ասֆալտ:

4. Տրված բառերից ամեն մեկով մի քանի նոր բառեր կազմի´ր:

Հարավ — հարավային

ավտո — ավտոմեքենա

ասֆալտ — ասֆալտապատ

գաղտնիք — գաղտնապահ

բախտ — անբախտ